Muzea

Gmach główny Muzeum Tatrzańskiego to cenny zabytek architektury w stylu zakopiańskim, zbudowany w latach 1913-1922 według wspólnych planów Stanisława Witkiewicza (elewacja) i Franciszka Mączyńskiego (projekt techniczny). W gmachu głównym Muzeum Tatrzańskiego znajdują się wystawy stałe: historyczna, etnograficzna, przyrodnicza, ukazujące historię regionu oraz bogactwo kultury i przyrody Tatr oraz Podhala.

Willa Koliba – pierwszy dom w stylu zakopiańskim wybudowany według projektu Stanisława Witkiewicza – położona jest przy ulicy Kościeliskiej, najstarszej ulicy Zakopanego, gdzie co krok spotykamy zabytkowe domy i zagrody góralskie. To otoczenie łatwiej pozwala zrozumieć ideę Stanisława Witkiewicza. Rozmiłowany w góralszczyźnie kolekcjoner Zygmunt Gnatowski, ziemianin z Jakimówki na Ukrainie, zapragnął wybudować sobie dom letni w Zakopanem. Początkowo miała to być góralska chałupa. Witkiewiczowi udało się jednak namówić Gnatowskiego, aby wybudował willę w stylu zakopiańskim. Kolibę (nazwa koleba oznacza rodzaj szałasu pasterskiego) budowali w latach 1892 - 93 miejscowi budarze. Jej wnętrze było również stylowo wyposażone w meble i sprzęty, a także specjalnie zaprojektowane piece kaflowe, karnisze, zasłony, a nawet drobne przedmioty kowalskie, jak klamki i wykładki zamków. 

Muzeum Kornela Makuszyńskiego jest drugim w Zakopanem muzeum biograficzno-literackim po Kasprowiczowskiej Harendzie. Mieści się w willi „Opolanka”, gdzie państwo Makuszyńscy mieszkali w czasie niemal corocznych letnich i zimowych pobytów w Zakopanem, a po drugiej wojnie osiedlili się na stałe. Wiele cennych przedmiotów oraz duża biblioteka Makuszyńskich zostały zniszczone w czasie II wojny w Warszawie. To, co dzisiaj znajduje się w Muzeum, jest zaledwie cząstką dorobku pisarza – kolekcjonera dzieł sztuki i przyjaciela wielu wybitnych artystów. Muzeum powstało w 1966 r. ze zbiorów ofiarowanych społeczeństwu przez Janinę Gluzińską-Makuszyńską (1896-1972) wdowę po pisarzu.   

1 lipca 2009 r., w 120. rocznicę udostępnienia zbiorów zakopiańskiej publiczności, Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego otworzyło kolejną filię ze stałą wystawą Styl zakopiański – Inspiracje. Jej celem jest pokazanie korzeni stylu zakopiańskiego, którymi były: budownictwo ludowe, wyposażenie góralskich chałup, a także powstające końcem XIX w. kolekcje etnograficzne, a zwłaszcza zbiór Marii i Bronisława Dembowskich.  Miejsce wystawy, chałupa – położona nieopodal słynnej z zabytkowej zabudowy ulicy Kościeliskiej, należąca w przeszłości do góralskiej rodziny Gąsieniców Sobczaków – to jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa ludowego w Zakopanem. Najstarsza jej część została wybudowana około 1830 r., a jej stan obecny to efekt rozbudowy, która miała miejsce pod koniec XIX w. 

W zakopiańskiej willi Atma mieści się jedyne na świecie muzeum biograficzne Karola Szymanowskiego (1882-1937). Ten największy po Fryderyku Chopinie polski kompozytor od wczesnej młodości chętnie przebywał w Zakopanem, a pod koniec życia osiadł tu na stałe, zamieszkując w willi przy ul. Kasprusie.

Zakopane w początkach XX w. było bardzo modnym miejscem, przyciągającym - oprócz turystów i kuracjuszy - działaczy politycznych oraz społecznych, malarzy, poetów, naukowców i lekarzy. Jan Kasprowicz bywał w Zakopanem wielokrotnie, a kiedy w 1923 r. kupił willę na Harendzie osiadł tutaj na stałe ze swoją żoną Marią z domu Bunin. Willę często odwiedzały córki Kasprowicza z jego wcześniejszego małżeństwa z Jadwigą Gąsowską - Janina i Anna.  

  W czasie okupacji w pensjonacie „Pa­lace” znajdowała się siedziba Gestapo, a piw­nice zostały zaadoptowane na cele więzienne. Przez „Palace” – „Katownię Podhala” przeszło kilka tysięcy Polaków. Praktycznie wszystkich więźniów torturowano, ok. 250 osób zabito na miejscu, wielu kierowano do innych więzień i obozów koncen­tracyjnych. Wśród więźniów „Palace” byli m.in. bł. ks. Piotr Dańkowski, Franciszek Gajowniczek, Kurierzy Tatrzańscy – Stanisław Marusarz, Bronisław Czech, a także dr Wincenty Galica, Marian Polaczyk i Włady­sław Szepelak, z inicjatywy których w 1994 r. w miejscu dawnych cel powstało niewielkie muzeum prowadzone przez Stowarzyszenie Muzeum Walki i Męczeństwa „Palace”. Po 2010 roku, funkcjonowanie Muzeum było jednak bardzo ograniczone. Dzięki nowemu zarzą­dowi z Prezes Lucyną Galicą-Jurecką, córką doktora Wincentego Galicy, od grudnia 2016 r. Muzeum wznowiło działalność, którą wspierają władze samorządowe na czele z Bur­mistrzem Miasta Zakopane Leszkiem Dorulą, a także lokalne sto­warzyszenia i firmy.  Pomimo wielkich wysiłków i starań przez długie lata „Palace” pozostawało w rękach prywatnego przedsiębiorcy. Dopiero w 2017 roku dzięki zaangażowaniu Burmistrza Miasta Zakopane, Pana Leszka Doruli oraz Rady Miasta Zakopane, 14 grudnia 2014 r. Miasto zakupiło „Palace” za kwotę 11,5 mln zł. Wykup „Palace” był możliwy dzięki wsparciu Pani Premier Beaty Szydło, która z rządowej rezerwy budżetowej przekazała 9 mln zł. Miasto Zakopane przystąpiło do prac koncepcyjnych mających na celu utworzenie Muzeum Palace. Ostatecznie jednak misja utworzenia Muzeum Palace została powierzona Muzeum Tatrzańskiemu. Nie bez znaczenia dla takiej decyzji był fakt zaangażowania się w projekt utworzenia Muzeum Palace wicepremiera prof. Piotra Glińskiego, którego decyzją Muzeum Tatrzańskie od 1 stycznia zostało Muzeum Narodowym. Uroczystość oficjalnego podpisania umowy w tej sprawie miała miejsce 30 grudnia 2020 roku w siedzibie Ministerstwa. Minister kultury zobowiązał się do zapewnienia wkładu finansowego w utrzymanie Muzeum w wysokości nie mniejszej niż 1,5 mln zł rocznie. Podpisana umowa obowiązuje do 31 grudnia 2027 r. z możliwością jej przedłużenia. Wspólne prowadzenie Muzeum Tatrzańskiego przez Ministerstwo Kultury i Urząd Marszałkowski ma na celu podniesienie rangi i znaczenia Muzeum na kulturalnej mapie Polski oraz umożliwienie warunków do dalszego rozwoju.  List intencyjny w tej sprawie podpisali już w czerwcu 2021 r.  wicepremier prof. Piotr Gliński i marszałek województwa małopolskiego Witold Kozłowski. W uroczystości wzięły również udział Agnieszka Nowak-Gąsienica, zastępca burmistrza Miasta Zakopanego oraz Anna Wende-Surmiak, dyrektor Muzeum Tatrzańskiego. W liście podkreślono znaczenie zakopiańskiego muzeum dla dziedzictwa narodowego, jego ponad stuletnią historię oraz wagę i znaczenie zbiorów oraz prowadzonej tam działalności naukowej, edukacyjnej, a także wysoki poziom działalności muzealniczej. Dzięki funduszom, przekazanym przez wicepremiera prof. Piotra Glińskiego, 13 grudnia 2021 r. Muzeum Tatrzańskie odkupiło od Miasta Zakopane „Palace”. Jedna czwarta budynku została przekazana przez Burmistrza Miasta Zakopane, Pana Leszka Dorulę w formie darowizny. Na zakup Palace, Minister Piotr Gliński przekazał Muzeum Tatrzańskiemu dotację celową z budżetu państwa w wysokości 8 ml 630 tys. zł, co stanowi trzy czwarte wartości nieruchomości. Projekt mający na celu utworzenie Muzeum Palace jest możliwy do zrealizowania dzięki pozyskanemu przez Muzeum Tatrzańskie wsparciu finansowemu w wysokości prawie 12 mln zł z funduszy unijnych, ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014 – 2020 w ramach Osi Priorytetowej 6. Dziedzictwo regionalne. Blisko 4 mln złotych na realizację projektu przekazało Województwo Małopolskie. Marszałek Województwa Małopolskiego, Pan Witold Kozłowski od początku, z wielkim zaangażowaniem wspierał prace na rzecz utworzenia Muzeum Palace. Muzeum Palace nie jest jeszcze otwarte dla zwiedzających. Planowany termin otwarcia Muzeum to czerwiec 2023 r. W obecnym czasie Muzeum Tatrzańskie prowadzi prace projektowe oraz prace badawcze na temat okresu II wojny światowej na Podtatrzu. Szczególne ważne są analizy historyczne poświęcone Palace, w tym zwłaszcza losy przetrzymywanych tam osób. Nieustanie prowadzone są kwerendy archiwaliów oraz badania naukowe. Muzeum Tatrzańskie będzie kontynuowało pracę i opiekę nad zbiorami dotychczasowego Muzeum Walk i Męczeństwa, prowadzonego przez Stowarzyszenie Muzeum Walki i Męczeństwa "Palace"- Katownia Podhala. Muzeum Tatrzańskie zaprasza do włączenia się w tworzenie Muzeum Palace poprzez udział w zbiórce pamiątek oraz udzielanie wywiadów na temat II wojny światowej na Podtatrzu. Wszelkie osoby mające wiedzę o losach więźniów oraz budynku Palace proszone są o kontakt z Muzeum Tatrzańskim, adres: Droga na Koziniec 8, 34-500 Zakopane,   tel. 535 602 444 , mail: palace@muzeumtatrzanskie.pl.       Adres:  Muzeum Palace – tworzony oddział Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem ul. Tytusa Chałubińskiego 7  34-500 Zakopane

Centrum realizuje działalność edukacyjną poprzez wystawy czasowe o tematyce związanej z Tatrami i ochroną przyrody, projekcje filmów przyrodniczych, sprzedaż wydawnictw oraz organizację zajęć dydaktycznych, konkursów i prelekcji. Centrum Edukacji Przyrodniczej TPN to najnowocześniejszy tego typu obiekt w naszym regionie. W środku znajduje się kino 4D, największa w Polsce makieta Tatr, sala odkryć i wiele innych atrakcji. 

Do serca Tatrzańskiego Parku Narodowego wiedzie droga m.in. przez Kuźnice, które funkcjonują w świadomości większości turystów odwiedzających Zakopane i TPN jako miejsce, gdzie znajduje się dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch. Kuźnice to część Zakopanego położona w północnej części Doliny Bystrej w Tatrach Zachodnich, gdzie swój początek biorą szlaki na Kalatówki, Kondratową, Giewont, Kasprowy Wierch i Halę Gąsienicową. 

Zwana również Sabałówką to rodzinne muzeum prowadzone przez potomków słynnego na Podhalu rodu Krzeptowskich i zarazem najstarszy dom w Zakopanem z przełomu XVIII/XIX w. Chałupa przez ponad 200 lat z pokolenia na pokolenie pozostaje w rękach rodziny. W chałupie urodził się słynny gawędziarz, muzykant Jan Krzeptowski Sabała. Sabałówka to chałupa reprezentująca zabudowę typu śląsko-spiskiego. Znacznie większa jak na tamte czasy chałupa składa się z sieni z piecem chlebowym, piwnicą i chłodnią, z głównej izby (odpowiednikia"czarnej izby") oraz z kumory ("białej izby") z wejściem na wyżkę. Od zewnątrz przy chałupie znajduje się stara, zadaszona studnia. Chałupa jest pełna zabytkowych mebli, narzędzi i sprzętów życia codziennego oraz starych fotografii rodzinnych, które sprawią, że odwiedzenie Sabałówki staje się fascynującą lekcją historii dla każdego.