Gmach główny Muzeum Tatrzańskiego to cenny zabytek architektury w stylu zakopiańskim, zbudowany w latach 1913-1922 według wspólnych planów Stanisława Witkiewicza (elewacja) i Franciszka Mączyńskiego (projekt techniczny). W gmachu głównym Muzeum Tatrzańskiego znajdują się wystawy stałe: historyczna, etnograficzna, przyrodnicza, ukazujące historię regionu oraz bogactwo kultury i przyrody Tatr oraz Podhala. GMACH GŁÓWNY NIECZYNNY NA CZAS REMONTU
Willa Koliba – pierwszy dom w stylu zakopiańskim wybudowany według projektu Stanisława Witkiewicza – położona jest przy ulicy Kościeliskiej, najstarszej ulicy Zakopanego, gdzie co krok spotykamy zabytkowe domy i zagrody góralskie. To otoczenie łatwiej pozwala zrozumieć ideę Stanisława Witkiewicza. Rozmiłowany w góralszczyźnie kolekcjoner Zygmunt Gnatowski, ziemianin z Jakimówki na Ukrainie, zapragnął wybudować sobie dom letni w Zakopanem. Początkowo miała to być góralska chałupa. Witkiewiczowi udało się jednak namówić Gnatowskiego, aby wybudował willę w stylu zakopiańskim. Kolibę (nazwa koleba oznacza rodzaj szałasu pasterskiego) budowali w latach 1892 - 93 miejscowi budarze. Jej wnętrze było również stylowo wyposażone w meble i sprzęty, a także specjalnie zaprojektowane piece kaflowe, karnisze, zasłony, a nawet drobne przedmioty kowalskie, jak klamki i wykładki zamków.
Muzeum Kornela Makuszyńskiego jest drugim w Zakopanem muzeum biograficzno-literackim po Kasprowiczowskiej Harendzie. Mieści się w willi „Opolanka”, gdzie państwo Makuszyńscy mieszkali w czasie niemal corocznych letnich i zimowych pobytów w Zakopanem, a po drugiej wojnie osiedlili się na stałe. Wiele cennych przedmiotów oraz duża biblioteka Makuszyńskich zostały zniszczone w czasie II wojny w Warszawie. To, co dzisiaj znajduje się w Muzeum, jest zaledwie cząstką dorobku pisarza – kolekcjonera dzieł sztuki i przyjaciela wielu wybitnych artystów. Muzeum powstało w 1966 r. ze zbiorów ofiarowanych społeczeństwu przez Janinę Gluzińską-Makuszyńską (1896-1972) wdowę po pisarzu.
1 lipca 2009 r., w 120. rocznicę udostępnienia zbiorów zakopiańskiej publiczności, Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego otworzyło kolejną filię ze stałą wystawą Styl zakopiański – Inspiracje. Jej celem jest pokazanie korzeni stylu zakopiańskiego, którymi były: budownictwo ludowe, wyposażenie góralskich chałup, a także powstające końcem XIX w. kolekcje etnograficzne, a zwłaszcza zbiór Marii i Bronisława Dembowskich. Miejsce wystawy, chałupa – położona nieopodal słynnej z zabytkowej zabudowy ulicy Kościeliskiej, należąca w przeszłości do góralskiej rodziny Gąsieniców Sobczaków – to jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa ludowego w Zakopanem. Najstarsza jej część została wybudowana około 1830 r., a jej stan obecny to efekt rozbudowy, która miała miejsce pod koniec XIX w.
W zakopiańskiej willi Atma mieści się jedyne na świecie muzeum biograficzne Karola Szymanowskiego (1882-1937). Ten największy po Fryderyku Chopinie polski kompozytor od wczesnej młodości chętnie przebywał w Zakopanem, a pod koniec życia osiadł tu na stałe, zamieszkując w willi przy ul. Kasprusie.
Zakopane w początkach XX w. było bardzo modnym miejscem, przyciągającym - oprócz turystów i kuracjuszy - działaczy politycznych oraz społecznych, malarzy, poetów, naukowców i lekarzy. Jan Kasprowicz bywał w Zakopanem wielokrotnie, a kiedy w 1923 r. kupił willę na Harendzie osiadł tutaj na stałe ze swoją żoną Marią z domu Bunin. Willę często odwiedzały córki Kasprowicza z jego wcześniejszego małżeństwa z Jadwigą Gąsowską - Janina i Anna.
W czasie okupacji od listopada 1939 r. w „Palace” znajdowała się siedziba Gestapo, a piwnice zostały zaadoptowane na cele więzienne. Przez „Palace” zwane „Katownią Podhala” przeszło kilka tysięcy Polaków. Większość męczono, ok. 250 osób zabito na miejscu, wielu kierowano do innych więzień i obozów koncentracyjnych. Wśród więźniów „Palace” byli m.in. bł. ks. Piotr Dańkowski, Franciszek Gajowniczek, Kurierzy Tatrzańscy – Stanisław Marusarz, Helena Marusarzówna, Bronisław Czech, a także dr Wincenty Galica, Marian Polaczyk i Władysław Szepelak, z których inicjatywy w 1994 r. w podziemiach powstało niewielkie muzeum prowadzone przez Stowarzyszenie Muzeum Walki i Męczeństwa „Palace”. Ostatnio jego funkcjonowanie było jednak bardzo ograniczone. Dzięki nowemu zarządowi na czele z Prezes Lucyną Galicą-Jurecką, córką doktora Wincentego Galicy, od grudnia 2016 r. muzeum wznowiło działalność, którą wspierają władze samorządowe na czele z Burmistrzem Miasta Zakopane Leszkiem Dorulą, a także lokalne stowarzyszenia i firmy. Miasto Zakopane 14 grudnia 2017 r. sfinalizowało zakup budynku „Palace” przy ul. Chałubińskiego 7 w Zakopanem. 9 mln zł na ten cel przeznaczyła Premier Beata Szydło, a całkowita cena zakupu wyniosła 11,5 mln zł. Muzeum Tatrzańskie od 1 stycznia zostało Muzeum Narodowym Od 2021 roku Muzeum Tatrzańskie im dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem jest instytucją o charakterze narodowym współprowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. 30 grudnia 2020 roku w siedzibie Ministerstwa odbyła się uroczystość oficjalnego podpisania umowy w tej sprawie przez ministra kultury prof. Piotra Glińskiego i marszałka województwa małopolskiego Witolda Kozłowskiego. Minister kultury zobowiązał się do zapewnienia wkładu finansowego w utrzymanie Muzeum w wysokości nie mniejszej niż 1,5 mln zł rocznie. Podpisana umowa będzie obowiązywała do 31 grudnia 2027 r. z możliwością jej przedłużenia. Wspólne prowadzenie Muzeum Tatrzańskiego przez Ministerstwo Kultury i Urząd Marszałkowski ma na celu podniesienie rangi i znaczenia muzeum na kulturalnej mapie Polski oraz umożliwienie warunków do dalszego rozwoju. List intencyjny w tej sprawie podpisali w czerwcu br. wicepremier prof. Piotr Gliński i marszałek województwa małopolskiego Witold Kozłowski. W uroczystości wzięły również udział Agnieszka Nowak-Gąsienica, zastępca burmistrza Miasta Zakopanego oraz Anna Wende-Surmiak, dyrektor Muzeum Tatrzańskiego. W liście podkreślono znaczenie zakopiańskiego muzeum dla dziedzictwa narodowego, jego ponad stuletnią historię oraz wagę i znaczenie zbiorów oraz prowadzonej tam działalności naukowej, edukacyjnej, a także wysoki poziom działalności muzealniczej. Intencją ministra kultury jest, aby kolejnym oddziałem Muzeum Tatrzańskiego stała się Willa "Palace" - katownia Gestapo, która została zakupiona przez Zakopane dzięki rządowemu wsparciu w wysokości 9 mln zł. Adres:ul. Tytusa Chałubińskiego 7
Centrum realizuje działalność edukacyjną poprzez wystawy czasowe o tematyce związanej z Tatrami i ochroną przyrody, projekcje filmów przyrodniczych, sprzedaż wydawnictw oraz organizację zajęć dydaktycznych, konkursów i prelekcji. Centrum Edukacji Przyrodniczej TPN to najnowocześniejszy tego typu obiekt w naszym regionie. W środku znajduje się kino 4D, największa w Polsce makieta Tatr, sala odkryć i wiele innych atrakcji.
Do serca Tatrzańskiego Parku Narodowego wiedzie droga m.in. przez Kuźnice, które funkcjonują w świadomości większości turystów odwiedzających Zakopane i TPN jako miejsce, gdzie znajduje się dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch. Kuźnice to część Zakopanego położona w północnej części Doliny Bystrej w Tatrach Zachodnich, gdzie swój początek biorą szlaki na Kalatówki, Kondratową, Giewont, Kasprowy Wierch i Halę Gąsienicową.
Zwana również Sabałówką to rodzinne muzeum prowadzone przez potomków słynnego na Podhalu rodu Krzeptowskich i zarazem najstarszy dom w Zakopanem z przełomu XVIII/XIX w. Chałupa przez ponad 200 lat z pokolenia na pokolenie pozostaje w rękach rodziny. W chałupie urodził się słynny gawędziarz, muzykant Jan Krzeptowski Sabała. Sabałówka to chałupa reprezentująca zabudowę typu śląsko-spiskiego. Znacznie większa jak na tamte czasy chałupa składa się z sieni z piecem chlebowym, piwnicą i chłodnią, z głównej izby (odpowiednikia"czarnej izby") oraz z kumory ("białej izby") z wejściem na wyżkę. Od zewnątrz przy chałupie znajduje się stara, zadaszona studnia. Chałupa jest pełna zabytkowych mebli, narzędzi i sprzętów życia codziennego oraz starych fotografii rodzinnych, które sprawią, że odwiedzenie Sabałówki staje się fascynującą lekcją historii dla każdego.