Wystawa plenerowa z okazji 115-lecia Związku Górali i 100-lecia Związku Podhalan

W 1904 roku grupa górali powołała do życia towarzystwo Związek Górali pod wezwaniem błogosławionego Andrzeja Boboli. Na swoim sztandarze wypisali słowa „W jedności siła”. Z inicjatywy Związku Górali odbyły się trzy Zjazdy Podhalan, pierwszy w 1911 r. w Zakopanem, drugi w 1912 r. odbył się w Nowym Targu, III Zjazd w 1913 r. miał miejsce w Czarnym Dunajcu. Towarzystwo prowadziło szeroką działalność społeczną, edukacyjną, patriotyczną. W okresie, gdy nadciągało widmo wojny, zwiększył się nabór do Drużyn Podhalańskich i Legionów.

Prawie równocześnie z odrodzeniem się Rzeczpospolitej na IV Zjeździe Związku Górali w Nowym Targu 3-4 sierpnia 1919 r. powołano Związek Podhalan. Za jego twórców uważa się uczestniczących w tym Zjeździe przedstawicieli różnych stanów: polityków, samorządowców, nauczycieli, artystów, rolników. 

Pierwszym Prezesem Związku Podhalan został nauczyciel z Odrowąża Jakub Zachemski, kolejnym zaś Feliks Gwiżdż, poeta i prozaik również pochodzący z Odrowąża.

W okresie międzywojennym z inicjatywy Związku Podhalan powstały: Seminarium Nauczycielskie i Wysokogórska Szkoła Rolnicza w Nowym Targu, Spółdzielnia Mleczarska w Szaflarach, droga na Spiszu z Niedzicy do Gronia, liczne Kasy Stefczyk, wiele bibliotek i kilka domów ludowych. Prowadzono akcje oświatowe, organizowano sympozja naukowe, prowadzono sprzedaż maszyn rolniczych.

Po II wojnie światowej, jesienią 1945 roku, Związek Podhalan wznowił formalnie działalność, jednak sytuacja polityczna i wrogi stosunek władz doprowadziły do zawieszenia działalności 31 grudnia 1948 r. Po 1956 roku podjęto próbę reaktywowania Związku Podhalan. W 1957 r. udało się zarejestrować Związek Górali Tatrzańskich, którego prezesem został pisarz z Kościeliska Stanisław Nędza-Kubiniec. 6 grudnia 1959 r. na XXIV Zjeździe Podhalan przywrócono nazwę Związek Podhalan. Kolejnymi prezesami byli: Władysław Stachowiec, Stanisław Bafia, Wincenty Galica, Jerzy Ustupski, Józef Staszel, Andrzej Kudasik, Franciszek Bachleda-Księdzularz, Stanisław Kowalczyk, Andrzej Gąsienica-Makowski, Jan Hamerski, Maciej Motor-Grelok. Od 2014 roku Prezesem Zarządu Głównego ZP jest Andrzej Skupień. 

Związek Podhalan funkcjonuje na obszarze całej Góralszczyzny Polskiej we wszystkich 12 subregionach. Tworzą go dzisiaj Górale: Podhalańscy, Babiogórscy, Czadeccy, Orawscy, Śląscy, Pienińscy, Sądeccy – Biali i Czarni, Spiscy, Zagórzańscy, Żywieccy i Kliszacy. Kilka tysięcy członków ZP skupionych jest w 86 oddziałach. Większość oddziałów posiada sztandar związkowy. Niemal przy każdym z oddziałów działa zespół regionalny. Od 1973 roku oficjalną siedzibą Związku jest Dom Podhalański im. Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Władysława Orkana w Ludźmierzu, gdzie odbywają się zjazdy i inne uroczystości. Natomiast sekretariat znajduje się w Nowym Targu. Według statutu ZP naczelnym celem organizacji jest służba Ojczyźnie poprzez dbałość o moralny poziom mieszkańców Ziem Górskich oraz kulturalny i materialny ich rozwój i ochrona duchowych i materialnych wartości krajobrazu środowiska naturalnego regionu.

Tekst: ZP
Zdjęcia: KSR

(APM)